Helmgras

Datum: Januari 2018

Inleiding:

Op 6 januari werd er door Rob van Ed bij de NGVM een presentatie & workshop over de helmplant gegeven.

Materiaal:

  • Microscoop
  • Microscoopcamera's
  • Objectglaasjes
  • Dekglaasjes
  • Spatel
  • Demi-Water
  • Microscoop prepareerset (pincet, entnaald, schaar, etc.) 
  • Euromex Handmicrotoom
  • Loupe
  • Markeerpen / etiketten
  • Pateurpipet
  • Kookwekker
  • Isopropanol (IPA)
  • Ethanol 70%
  • Ethanol 96%
  • (Af)spoelbakjes
  • Tissues
  • Penseeltje met fijne punt
  • Petrischaaltjes
  • Euparal (insluitmiddel)

Microscoopcamera (Lucky Zoom, 5 Mp)

Kleurstof oplossingen
  • Astrablauw FM oplossing: 0,5 gram astrablauw FM, 100ml gedest.water, 2 gram wijnsteenzuur, 1 kristal thymol.
  • Acridinerood oplossing: 0,5 gram acridinerood, 5ml van een 5% waterige ammoniumaluinoplossing, 95 ml gedest.water, 0,5ml ijsazijn.
  • Chrysoïdine oplossing: 0,5 gram chrysoïdine, 5 ml van een 5% waterige ammoniumaluinoplossing, 95ml gedest.water, 0,5ml ijsazijn.
  • Acridine-chrysoïdine is een menging van twee delen acridinerood en één deel chrysoïdine.
 

Uitvoering:

Kleurmethode Du Jardin
  • Snij coupes van Helmgras met de microtoom
  • Coupe 1 min. in bakje water
  • Vlei coupe met penseel midden op objectglas
  • Voeg 1 a 2 druppels astrablauw oplossing toe
  • Wacht ca. 1 min.
  • Voeg een paar druppels water toe
  • Dep het meeste blauwige vocht rondom weg
  • Voeg 1 tot 2 druppels acridine-chrysoidine (rood) toe
  • Wacht ca. 3 min.
  • Voeg een paar druppels water toe
  • Dep het meeste roodachtige vocht rondom weg
  • Voeg royaal alcohol 70% toe
  • Als de coupe begint te ontkleuren, de vloeistof met een reepje tissue wegdeppen. Veeg meteen zoveel mogelijk resterende kleurstof weg dat nog in de omtrek van de coupe op het glas is achtergebleven
  • Voeg nu royaal alcohol 96% toe
  • Houdt de ontkleuring met een loupe of onder een stereomicroscoop in de gaten. Als er geen kleurstof meer van de coupe komt en als je de coupe mooi in kleurbalans vindt, dep je de alcohol rond de coupe zo goed mogelijk weg
  • Voeg royaal isopropanol toe. Dit stopt het ontkleuringproces en verdrijft water-restanten
  • Minimaal 2 minuten wachten
  • Ondertussen zonodig nog 1 a 2 druppels isopropanol toevoegen. Het preparaat mag niet droogvallen
  • Na minimaal 2 min. de meeste isopropanol rondom de coupe wegdeppen en onmiddellijk door naar de volgende stap
  • Deponeer 1 a 2 druppels insluitmiddel (Euparal) op het preparaat zodat de coupe en de omgeving er omheen bedekt is met insluitmiddel
  • Het dekglaasje met de linkerzijde op de linkerkant van het insluitmiddel zetten en dan - rechts ondersteund met de punt van een prepareernaald voorzicht en langzaam op de coupe laten zakken

Discussie en Resultaten:

Kleurlegenda:
  • Cellulose kleurt blauw
  • Houtstoffen kleuren van oranje naar diep rood
  • Celkernen rose tot rood
  • Chloroplasten lichtblauw
  • Zetmeel en andere reservestoffen zwart
Onderstaande foto is niet met de lichtmicroscoop gemaakt maar met de DinoLite Edge AM4815ZT USB microscoop waarbij het preparaat op de Huion L4S A4 LED Light Box ligt.

Helmgras is een voorbeeld van een xerofyt. Xerofyten zijn planten die zijn aangepast aan omstandigheden waar weinig vocht beschikbaar is. Aanpassingen zijn bv de relatief dikke waslaag op de huid van de halmen, de huidmondjes die verzonken liggen in de huidlaag en de haren binnenin de opgerolde halm.

Aan bovenstaande plaatjes is te zoen dat we in helmgras twee halmen tegenkomen. Een binnenhalm en een buitenhalm die om binnenhalm gewikkeld is. De binnenhalm is anders van structuur dan de buitenhalm. Op de buitenhalm kan men langgerekte harde ribbels zien zitten.

Onderstaande foto's zijn gemaakt met de Euromex ML 2000 in combinatie met de Luckyzoom YW500 HD 5MP USB Cmos Camera Electronic Digital Eyepiece.
(Objectief 10x (Euromex S. Flat Field 10 0.25 – 160 0.17 DIN)
1

a. Cuticula: een van was voorziene huidlaag

b. Parenchym: vulweefsel dat alle onderdelen bij elkaar houdt

c. Vatenbundel

d. Pallisade-parenchym: deze cellen bevatten groenkorrels die zonlicht en CO2 omvormen tot suikers.

e. Haren: samen met de smalle ruimtes tussen de lobben zorgen deze er voor dat de wind binnenin de halm wordt getemperd, waardoor vocht minder snel verdampt.

f. Bulliformcellen: cellen die zwellen bij de aanwezigheid van water en krimpen bij afqwezigheci, Bij zwellen wordt vanuit deze beweging het helmblad ontrolt. Bij slecht en droog weer krimpen de cellen om zo het aan de elementen blootstaande oppervlak te verkleinen.

2

3

4

5

6

7

8

9

10

De Bulliformcellen zijn gemarkeerd met een rode cirkel.
11

 

Literatuur:

  • Rob van Es;"Helmplant als pionier"; Microwereld; januari 2018; #91; p. 20-23. 
  • Arie van den Bremer; "Basisgids Grassen"; 2de druk; KNNV; 2016; ISBN 9789050115117; p. 96.
  • M. Skytte Christianse, H. Anthon; "Nieuwe Flora in Kleur"; Moussault; 1974; ISBN 9022600629; p. 40, 168, 169.
  • Bruno P. Kremer; "Das Grosse Kosmos-Buch der Mikrokopie"; Kosmos; 2010 (2002); ISBN 9783440125335; p. 195, 196.
  • Koninklijk Antwerps Genootschap voor Micrografie; "Microscopie als hobby"; 2013; p. 136.
  • Hans Schouten; "Mikroskopie voor op school en thuis"; Stichting Media Publieksvoorlichting en Onderwijs; 1987; ISBN 9072001029; p. 54.

Relevante websites:

Minder relevante websites:

Opmerkingen:

  • De coupes gesneden met een box-microtoom hebben een dikte van ca. 50 micron.
  • De kleurmethode Du Jardin geeft een mooi genuanceerd beeld van verhoute en niet-verhoute cellen. De methode is gebaseerd op twee kleuren: astrablauw en arcadine-chrysoïdine. Maar andere variaties met blauw en rood zijn mogelijk.

Achtergrondinformatie:

Helm is de meest kenmerkende duinplant aan de Nederlandse kust. Het forse, taaie, grijsgroene gras groeit overal in pollen op de jonge duinen. Helm heeft lange wortelstokken die diep in de bodem doordringen en zo het zand vasthouden. Daarom wordt het op grote schaal aangeplant. Helm kan goed tegen harde wind en stuivend zand en zout water, maar niet tegen overstroming door zout water. Per jaar kan helm een toename van een meter stuifzand aan; het groeit gewoon steeds boven het zand uit.

Helm is een pionier. Als één van de eerste soorten vestigt helm zich op jonge duintjes. Helm kan niet tegen zout, dus moet er wel eerst zoet water in de grond zijn. Er moet eerst een zoetwaterbel in het duintje zijn voordat de plant kan overleven. Als dat zo is, volgt de helm het biestarwegras op. Helm groeit veel snelller en kan goed tegen onderstuiven. De duinvorming gaat dus veel harder. Door het stuivende zand heeft helm ook minder last van vretende insecten. Als het ergens niet meer stuift, bijvoorbeeld omdat er veel andere planten groeien, wordt helm minder sterk door insectenvraat. Op droge, warme plekken in het duin kan helm prima overleven. De bladeren hebben groeven in de lengterichting en rollen zich bij droogte op. Bij vochtig weer gaan ze weer open. Vreemd genoeg kunnen de bladeren wel tegen zout water. Het is mogelijk dat een losgespoelde helmpol door de zee ergens anders terecht komt, en daar weer wortel schiet. Dan moet daar wel weer zoet water in de grond zijn.

 

Kenmerken afmetingen:

  • 50 tot 120 centimeter
  • kleur: grijs-groen
  • bloeitijd: juni en juli
  • voortplanting: zaad, wortelstok
  • levensduur: overblijvend
  • verspreiding: langs de kusten van Zuid- en West-Europa, ingevoerd in Noord-Amerika en Australië

Namen

  • Ned: Helm
  • Lat: Ammophila arenaria
  • Eng: Marram grass
  • Fra: Oyat
  • Dui: Strandhafer (Helm)
  • Dan: Sandhjælme


29/01/2018