Saponine uit wilde kastanjes

Datum :  Februari 2004

Principe:

Een zeepachtige stof uit kastanjes halen.

Benodigd:

  • Kastanjes
  • Water
  • Bekerglas
  • Flesje
  • Scherp mes
  • Driepoot
  • Brander
  • Trechter
  • Filtreerpapier (koffiefilterpapier)

Werkwijze:

  • Snij met een scherp mes een kastanje in vieren.
  • Verwijder de bruine schil en snijd de vier stukken in kleine stukjes.
  • Doe deze in een bekerglas en voeg wat water toe.
  • Kook enkele minuten.
  • Laat afkoelen. 
  • Filtreer de vloeistof af.
  • Doe een beetje van het filtraat in een schone fles en schud.
  • Observeer.

schillen koken

affiltreren na schudden

Resultaten:

Er zou veel schuim moeten ontstaan dat voor meerdere uren stabiel is. Dat is niet gelukt. Er ontstaat wel een beetje schuim, maar dat is niet stabiel.

Het affiltreren gaat zeer moeizaam en lukt alleen na sterke verdunning. Maar dat resulteert weer in weinig schuimvorming.

Ik heb ook de oplossing na koken eerst twee dagen laten bezinken in een maatcilinder en daarna afgefiltreerd. Het affiltreren ging daarna veel makkelijker maar de schuimvorming was nog altijd minimaal en niet stabiel.

Ik heb dit experiment enkele maanden later herhaald met saponine uit de Philips experimenteerdoos (enkele jaren oud dus). Daarmee kon ik wel stabiel schuim maken.

Rik Delaet uit België heeft mij erop gewezen waar ik hier de fout ben ingegaan. Ik dacht dat ik wilde kastanjes gebruikte maar ik heb dus blijkbaar tamme kastanjes gebruikt.

<QUOTE>
De kastanje op de tekening is de paardekastanje (Aesculus hippocastanum) maar die op de foto is een eetbare of tamme (Castanea sativa). Duidelijk te herkennen aan het ‘staartje’; de paardekastanje heeft dat niet. Ik vermoed dat jij de eetbare hebt gebruikt. Ook al lijken ze heel erg op elkaar, behoren ze zelfs niet tot dezelfde plantenfamilie.
<UNQUOTE>

Discussie:

De stof die we geëxtraheerd zouden moeten hebben heet saponine en lijkt een beetje op zeep, hetgeen in de naam tot uiting komt. Saponine is een van de glycosides die zeperige schuim vormt na menging met water en schudden. Deze worden gebruikt in detergenten, emulsifiers en foamers. Saponine komt in vele planten voor. In dit specifieke geval hebben we kastanjes gebruikt.

Kastanjes zijn de vruchten van de Castanea sativa. De wilde kastanjes komen in vele variëteiten voor. In ons land komt vooral de Aesculus hippocastanum (Paardekastanje) voor. Deze kastanjes hebben een bittere smaak en zijn hoogstens voor runderen (niet voor varkens) geschikt. Naast het saponine bevatten ze ook het bittere aesculine. De laatste verbinding kan eruit gehaald worden door een extractie met alcohol en wordt ook wel medicinaal gebruikt.

De eigenlijke kastanje, de pit van de vrucht, is omgeven door een taaie glimmende donkerroodbruine schil. Hieronder bevindt zich een roodachtige taaie zaadhuid, die  diep in de plooien van de pit doordring en vrij vast er aan verbonden zit. De pit bevat ongeveer 40% water, 29 % zetmeel, 23% dextrine en 8% eiwitten. 


kastanje



Doorsnede van een kastanje

Kastanjeboom in de winter (Plaats: Hoofddorp) 
Waarom de extractie niet gelukt is weet ik niet met zekerheid. Het is wel zo dat deze kastanjes al enkele maanden buiten liggen. Ik heb geen idee of het saponine nadat het aan de klimaatschommelingen is blootgesteld stabiel genoeg is. Voorlopig kan ik alleen bedenken dat ik het experiment nog eens moet overdoen met verse kastanjes in de herfst.

Conclusie:

  • Het is niet gelukt om saponine te extraheren uit deze kastanjes.

Opmerkingen:

  • Saponine is een van de chemicaliën in de Philips Experimenteerdoos CE 1402. 
    In de bijgevoegde handleiding word beschreven hoe je hiermee een brandblusser kunt bouwen.
  • Synoniemen: quillaja saponin, quillaja extract, Aescin, Aescusan, Escin, Reparil.
  • CAS No: 8047-15-2

Literatuur:

  • H.L. Heys; Scheikunde thuis; Thieme; 19??; 2de druk; p. 163,164.
  • J.F. van Oss, C.J. van Oss; Warenkennis en Technologie - Deel III; De Bussy ; 1957; 6de druk; p. 808,809.
  • H. Rompp; Chemie der dagelijksche dingen; Roskam; 1944; 12de druk; p. 61,192.
  • The Merck Index; 1989; 11de druk; ISBN 91191028x; p. 8326.

Relevante websites:

Achtergrondinformatie:

Omdat saponine zo gemakkelijk schuim vormt doet men het wel eens bij mousserende dranken. Ook werd (wordt?) deze stof in schuimblussers gebruikt. Deze blussers bestaan uit twee afdelingen. De eerste bevat een oplossing van natriumbicarbonaat gemengd met saponine, de ander een oplossing van een zuur reagerende stof, bv aluminiumsulfaat. Bij het mengen van deze oplossingen ontstaat koolzuurgas en de saponine maakt hier een stevige schuim van. Deze schuim spreidt zich als een deken over het vuur uit en doordat op die wijze de lucht wordt afgesloten, wordt de brand geblust.

17-01-2017